Functional Movement Screen (FMS), son dönemlerde üst düzey futbol liglerinin takımları tarafından yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Sporcularda sakatlıkları önlemekle beraber Atletik Performansı iyileştirmek için kullanılan bu sistemi, bilimsel çalışmalar ve FMS’in kurucuları tarafından yapılan yönlendirmeler ışığında anlatmaya çalışacağım.

Yazar notu: FMS’i anlatabilmek için bilimsel literatüre ve terminolojiye sadık kalmam gerekiyor. Bu yüzden yabancısı olunacağını düşündüğüm kelimelerin ve tanımlamaların açıklamalarını, yazının aşağısında bulabilirsiniz.

FMS; zayıf nöromüsküler kontrolün, akut yaralanma riskini arttırdığı düşünüldüğü için atletlerde hareket paterni kalitesini değerlendirmek için kullanılan bir sistemdir. (1) Yaralanmalardan korunmak ve sportif performansı yükseltmek için,  fiziksel aktiviteler ve spor müsabakaları sırasında doğru hareket paternlerine ihtiyaç vardır. Bu yüzden de futbol kulüpleri milyon dolar ödedikleri futbolcuların sakatlık yaşamaması için önlemler almaktadırlar. FMS bu konuda spor kulüplerinde çalışan sportif performans profesyonellerine çok ciddi bir rehber olmaktadır.

Gray Cook, Lee Burton ve Keith Fields tarafından geliştirilen sistem, sporcularda ve fiziksel aktivite yapan bireylerde yanlış hareket paternleri sonucunda meydana gelen, kas dengesizliklerini ve bazı önemli hareket limitasyonlarını tespit ederek, bu limitasyonları düzeltmek üzerine kurulmuş bir egzersiz modellemesidir. Hareket sırasında ortaya çıkan eksikliklerin değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmeden sonra da FMS sisteminin kalbi olan, Düzeltici Egzersiz uygulamaları devreye girmektedir. Bu düzeltici egzersizler sporcunun var olan problemini gidermek için, FMS sistemi dahilinde düzenli olarak uygulanmaktadır. Sezon öncesi veya sezon içerisinde yapılabilen uygulamalar, sporcuların yaralanma potansiyellerini düşürmektedir. Sporcular bir hedefe yönlendirilmeden veya rekabet ortamına sokulmadan önce, vücut kısıtlamalarından arındırılmalı ve dengesizlikler ortadan kaldırılmalıdır.

FMS, vücudun üst-alt, sağ-sol, ön-arka bölümlerinde bulunan limitasyonları,

7 hareket üzerinden tespit etmektedir.

1. Derin Çömelme
2. Yüksek Adımlama
3. Çapraz Adımlama
4. Omuz Hareketliliği
5. Aktif Düz Bacak Kaldırma
6. Gövde Stabilitesi
7. Rotasyon Stabilitesi

FMS değerlendirmesi 7 hareket üzerinden alınan puanlama sistemine göre yapılır. Sporcular her hareket için bir puan alırlar. Hareketin ağrısız ve kusursuz uygulanması 3 puanı temsil eder. Hareketi bazı kompansasyonlarla ve ağrısız uygularsa 2 puan alır. Hareketi tamamen başaramaz ise 1 puan alır. Uygulama sırasında ağrı hissediyorsa da 0 puan almaktadır.(2) Bütün testi ağrısız ve hareketleri kusursuz uygulayan sporcu 21 puan toplayabilir. Bu puanlama üzerinden sporcunun uygulayacağı Düzeltici Egzersiz reçetesi belirlenir.

FMS sisteminin içerisinde bulunan 7 adet fonksiyonel hareket, insan vücudunun lokomotor sistem dahilinde uyguladığı hareketleri de temsil eder. Bu hareketler futbol oyunu içerisinde de fazlasıyla karşımıza çıkmaktadır. Yürümek, koşmak, zıplamak, yana kaymak gibi hareketler, doğru paternde uygulanmadığı sürece, yaralanma riski artacaktır.

FMS temel olarak; ilk önce tüm vücut eklemlerinin mobil (hareketli) olmasını ister. Sonrasında bu eklemlerin statik ve dinamik stabilizasyonu sorunsuz olmalı ki, bu konu özellikle futbol gibi ani dönüşlerin, hızlanma ve yavaşlamaların olduğu sporlarda çok önemlidir. Stabil kalabilen bir eklemin daha sonrasında doğru hareketi kusursuz uygulayabiliyor olması gerekir. Bu üç konu istenilen seviyeye geldiği zaman ancak kuvvet antrenmanları yapılmalıdır. Kısacası FMS, önce mobilizasyon, sonra stabilizasyon, sonra doğru hareket ve en son kuvvet yüklenmenin gerektiğini savunur.

FMS bir çok bilimsel çalışmaya konu olmuştur. Tüm araştırmalarda, FMS uygulamalarının sporcular üzerinde yaralanma/sakatlanma potansiyelini düşürdüğü ve atletik performanı geliştirdiği kanıtlanmıştır. Aşağıda bu konu ile ilgili bazı araştırmaları görebilir ve inceleyebilirsiniz. (1-2-3-4)

Kısa bir sure önce, AS Roma takımın Performans Direktörü Dr. Daniele Barbieri (Bsc Hons, Msc, DC) FMS’in üst düzey futbol kulüplerinde neden kullanılması gerektiği ile ilgili bir röportaj verdi. FMS testlerini sezon başında yaptıklarını ve sezon boyunca da düzenli olarak FMS uygulamalarına antrenman programlaması içerisinde yer verdiklerini belirtti. FMS sayesinde, sporcuların sezon arasından döndükten sonraki durumlarını çok kısa sürede tespit edebildiklerini, güncel postürlerinin ne durumda olduğunu, programlamayı tamamen kişiye özel yapabildiklerini ve sezon boyunca sporcuları sakatlıktan korurken, performanslarını da optimize edebildiklerini üstüne basa basa söylüyor.

FMS uygulamalarını yıllık antrenman programlamasının içine yerleştirmek ve zamana yaymak daha doğrudur. FMS testinin sonuçları, sporcuların yıllık Kuvvet&Kondisyon programlarına da rehberlik edecektir. Sporculara yüklenme yapılmadan önce, ağrısız ve doğru paternlerde hareket edebilmeleri sağlanmalıdır. Özetlemek gerekirse, FMS’in genel olarak yararlarını aşağıda sıralıyorum.

• Fonksiyonelliği ve Atletik Performansı iyileştirir.
• Egzersiz ve spor yaralanmalarının gerçekleşme potansiyelini azaltmaya yardımcı olur.
• Sporcu ve egzersiz yapan kişilerin hareketlerini değerlendirmek için basit bir derecelendirme sistemi sunar.
• Fiziksel dengesizlikleri veya zayıf yönleri belirler.
• Basit egzersizler ile dengesizlikleri azaltır ve zayıf yönlerini güçlendirir.
• Egzersiz programlarının daha kişiye özel hale gelmesini sağlar.
• Antrenör ve sporcunun, hareket kalitesi ve hareketler arasındaki farkları görmesini sağlar.
• Temassız yaralanmaların önlenmesiyle ilgililendiği için mevcut yaralanmanın nedenlerini ve güncel durumlarını belirlemeyi sağlar.
• Mikro travmaların olası neden ve sonuç ilişkilerini inceler.
• Kronik yaralanmaları belirlemede yardımcı olur.
• Hareket asimetrilerine ilişkin bilgiler verir.

Araştırmalar.

1. Palmer, T.G., et al., Self-perceptions of proximal stability as measured by the functional movement screen. Journal of Strength and Conditioning Research, 2013. 27(8): 2157-2164.
2. Grygorowicz, M.P., T.; Dudzinski, W., Evaluation of functional limitations in female soccer players and their relationship with sports level–a cross sectional study. PLoS One, 2013. 8(6): e66871.
3. Schmidtlein, O.K., M.; Kurz, E., Asymmetric FMS patterns in Germany’s Bundesliga soccer players, in World Congress on Science and Soccer2012: Ghent.
4. Zalai, D.P., G.; Bopak, P.; Csaki, ; Hamar, P., Quality of functional movement patterns and injury examination in elite-level male professional football players. Acta Physiologica Hungarica, 2014.